Сёлета спаўняецца 75 год вызвалення Беларусі ад нямецка фашысцкіх захопнікаў. Да гэтай знамянальнай даты супрацоўнікамі Ашмянскага краязнаўчага музея імя Ф.К. Багушэвіча рыхтуецца шэраг мерапрыемстваў, выставак і лекцый.
Ашмянскі раён быў вызвалены на працягу 5 – 9 ліпеня 1944 года войскамі 3-га Беларускага фронту ў ходзе Вільнюскай наступальнай аперацыі. Апошняя ў сваю чаргу з’яўлялася часткай Беларускай аперацыі, вядомай пад кодавай назвай “Баграціён” (праведзена з 23 чэрвеня па 29 жніўня 1944 г.).
На ашмянскім напраму баявыя дзенні вялі чатыры арміі: 5-я, 11-я гвардзейскія агульнавайсковыя, 5-я гвардзейскай танкавая і 1-я паветраная. Паводле афіцыйных крыніц, лічыцца, што Жупраны, Гальшаны і Ашмяны былі вызвалена танкістамі 29-га (камандаваў генерал-лейтэнант Я.І. Фаміных) і 3-га гвардзейскага танкавага корпуса (камандаваў генерал-маёр І.А. Воўчанка) 5-й гвардзейскай танкавай арміі.
5 ліпеня 1944 г. байцы 144-й стралковай дывізціі 65-га стралковага корпуса 5-й гвардейскай арміі перарэзалі ў двую месцах чыгунку на перагоне Солы – Ашмяны і адначасова атакавалі станцыю Ашмяны. Атака закончылася паспяхова, аднак да станцыі пачалі падыходзіць фашысты. Савецкія байцы сустрэлі ворага шквалістым агнём. У выніку на станцыі Ашмяны гітлераўцы панеслі значныя страты: каля 50 салдат і афіцэраў параненымі і забітымі, савецкімі салдатамі былі захоплены матавоз, 4 платформы, аўтамашына, 2 мінамёты, 2 кулямёты 50 вінтовак.
У складзе 97-й стралковай дывізіі 136-га стралковага палка служыў старшы сяржант Дзмітрый Іванавіч Гарбуноў. У Ашмянскім раёне ён здзейсніў гераічны подзвіг, захапіўшы з групай аўтаматчыкаў мост цераз раку Ашмянку паміж вёскамі Нарбуты і Зарэчча. Тым самым была перарэзана шаша Смаргонь – Ашмяны. За гэты і іншыя гераічныя ўчынкі Дз.І. Гарбуноў атрымаў званне Героя Савецкага Саюза (загінуў пад Каўнасам 28 ліпеня 1944 г.).
На зыходзе 6 ліпеня 1944 г. нямецкія войскі занялі для абароны загаддя ўмацаваны рубеж, пярэдні край якога праходзіў па лініі Жупраны – р. Ашмянка – Куцавічы – Баруны. Немцы мелі намер пабудаваць тут магутную ўмацаваную сістэму ў якасці асноўнага рубяжа на ўсходзе, таму рубеж атрымаў назву “Остваль” (“Усходні вал”). Абарончая паласа складалася з адной, месцамі дзвюх ліній траншэй і акопаў, абсталяваных стралковымі ячэйкамі, кулямётнымі пляцоўкамі, былі падрыхтаваны апарэлі для танкаў.
Баі за рубеж пачаліся 7 ліпеня. Байцы 11-й гвардзейскай сталковай дывізіі праследавалі адступаўшага праціўніка па маршруце Навінкі – Панары – Стрыпуны – Куцавічы – Навасёлкі – Ашмяны – Мураваная Ашмянка. У канцы дня штаб дывізіі знаходзіўся ў Талмінава. Толькі дзякуючы таму, што быў уведзены ў бой 148-ы знішчальна-проціватанкавы полк, дывізія змагла авалодаць Мірклішкамі, Скірдзімамі, Федзевічамі і Чаркасамі.
1-я гвардзейская стралковая дывізія рухалася па маршруце Крэва – Старыя Баруны, Трасечаняты – Біюцішкі, у канцы дня выйшла на шашу Ашмяны – Гальшаны.
31-я гвардзейская стралковая дывізія рухалася па маршруце 11-й гвардзейскай сталковай дывізіі, у 22 гадзіны 7 ліпеня авалодала рубяжом Латавічы – Навасёлкі, а ў 2 гадзіны ночы 8 ліпеня 1944 г. – Ашмянамі.
8-ы гвардзейскі стралковы корпус (складаўся з 83-й і 26-й стралковых дывізій) наступаў правым флангам на Гальшаны. Да 17 гадзін 7 ліпеня 83-я гвадзейская стралковая дывізія авалодала Дзертнікамі і выйшла да канца дня да рубяжа Полішча – Рапушыха, дзе немцамі было аказана асабліва жорсткае супраціўленне. У 24 гадзіны ночы байцы дывізіі ўварваліся ў Гальшаны.
У другой палове дня 7 ліпеня была ўведзены ў бой 26-я гвадзейская стралковая дывізія. Яна авалодала Гейстунамі, Каеценятамі, Лужышчам, Слабадой, на зыходзе дня дапамагла 83-й гвадзейскай стралковай дывізіі авалодаць Гальшанамі.
8 ліпеня баі ў раёне прадоўжыліся пад Малынішкамі, Граўжышкамі. 83-я гвардзейская стралковая дывізія вяла баявыя дзеянні ў напрамку Чуркі – Вайшнарышкі – Клявіца.
9 ліпеня 1944 г. баявыя дзеянні перайшлі за межы раёна. Наступіла доўгачаканая цішыня…
Самым дарагім – сваімі жыццямі прыйшлося ахвараваць нашаму народу, каб прагнаць ненавіснага ворага з Ашмяншчыны. 374 савецкія воіны і партызаны пахаваны ў дзюх брацкіх магілах у раённым цэнтры. За гады Вялікай Айчыннай вайны 1793 жыхары Ашмяншчыны былі замучаны і расстраляны, 325 – не вярнуліся з фронту, сотні – былі вывезены на прымусовыя працы…
Вырасла новае пакаленне, але 75-годдзе вызвання нашай краіны гэта — не проста частка гістарычнай храналогіі, гэта памяць пра мужнасць і гераізм тых, хто падарыў нам жыццё пад мірным небам, незалежнасць і свабоду.
Мерапрыемствы УК «Ашмянскі краянаўчы музей імя Ф.К. Багушэвіча» у рамках святкавання 75-годдзя вызвалення Рэспублікі Беларусь
|
№ п/п |
Назва мерапрыемства | Дата | Кароткае апісанне |
| 1. | Выстаўка з фондаў краязнаўчага музея імя Ф.К. Багушэвіча «Радкі абпаленыя вайной» | 21 чэрвеня – 28 ліпеня 2019 г. | На выставе прадстаўлены лісты ваенных гадоў, дакументы партызанскай брыгады імя Н.Ф. Гастэлы, лістоўкі, выпускі газеты «Знамя свабоды», якая выдавалася ў партызанскай брыгадзе і іншыя пісьмовыя крыніцы з фондаў Ашмянскага краязнаўчага музея імя Ф.К. Багушэвіча |
| 2. | Вечар памяці «Аўтографы ваенных гадоў» — адкрыццё выстаўкі з фондаў музея «Радкі абпаленыя вайной» | 21 чэрвеня 2019 г. | Мерапрыемства прысвечана падзеям ваеннага часу на тэрыторыі Ашмянскага раёна. Наведвальнікам прадастаўляецца магчымасць завочна пазнаёміцца з аўтарамі франтавых лістоў, даведацца іх біяграфію, а таксама акунуцца ў атмасферу ваеннага часу. |
| 3. | Перасоўная выстаўка з фондаў краязнаўчага музея «Как хорошо на свете без войны!» | 3 ліпеня 2019 г. | На выстаўцы прадстаўлены фотадакументы, якія ілюструюць пасляваеннае развіццё і дасягненні Ашмянскага раёна |
| 4. | Перасоўная выстаўка «Вайны свяшчэнныя старонкі…» | на працягу года | Выстаўка прысвечана падзеям Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі Ашмянскага раёна |
| 5. | Лекцыя «Нельга забыць аб той вайне» | на працягу года | Лекцыя прысвечана падзеям Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі Ашмянскага раёна |
| 6. | Лекцыя «Гістарычныя партрэты» | на працягу года | Лекцыя прысвечана, камандзірам партызанам і падпольшчыкам Вялікай Айчыннай вайны, у гонар якіх названы вуліцы ў горадзе Ашмяны |
| 7. | Лекцыя «Іх сляды не згубіліся…» | на працягу года |
У лекцыі расказваецца пра партызанскія фарміраванні, якія дзейнічалі ў гады Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі Ашмянскага раёна |
